De procedure begint met het indienen van een schriftelijk verzoekschrift tot ontbinding van de arbeidsovereenkomst door (veruit meestal) de werkgever. In het verzoekschrift vraagt de werkgever de kantonrechter de arbeidsovereenkomst met werknemer A te ontbinden. In het verzoekschrift moet de werkgever uitgebreid motiveren waarom hij vindt dat een ontbinding van de arbeidsovereenkomst noodzakelijk is.

De kantonrechter (althans de griffie van de rechtbank) zal het verzoekschrift vervolgens in kopie doorsturen naar de werknemer. In de procedure is dan de werkgever de verzoekende partij en de werknemer de verwerende partij. De kantonrechter zal dit doorsturen vergezeld laten gaan van een brief. In de brief wordt aangegeven dat de werknemer in de gelegenheid wordt gesteld een verweerschrift, als reactie op het verzoekschrift van de werkgever, in te dienen en wanneer hij dat moet doen. Ook zal de kantonrechter beide partijen schriftelijk oproepen om ter zitting te verschijnen. Deze mondelinge behandeling vindt meestal zes tot acht weken later plaats.

In het verweerschrift zal de werknemer het standpunt van de werkgever in het verzoekschrift zoveel mogelijk tegenspreken. Meestal zal de werknemer in het verweerschrift de kantonrechter vragen het verzoek van zijn werkgever af te wijzen en, mocht het verzoek toch worden toegewezen, hem een ontslagvergoeding toe te kennen. Daarbij zal de werknemer ten minste willen gaan voor de transitievergoeding. De billijke vergoeding kan hij daarnaast vragen, als de hij vindt dat de werkgever ernstig verwijtbaar heeft gehandeld. De werknemer stuurt het verweerschrift op naar de kantonrechter. De kantonrechter zal kopie van het verweerschrift weer doorsturen naar de werkgever. Het indienen van een verweerschrift is overigens niet verplicht. De werknemer mag er ook voor kiezen om alleen mondeling verweer te voeren op de zitting.

Vervolgens vangt de mondelinge fase aan met de mondelinge behandeling op de zitting van de kantonrechter. Werkgever en werknemer zijn dan ter plekke aanwezig om een toelichting te geven op het verzoek- en verweerschrift (of alleen mondeling het verweer te voeren). De zitting vindt plaats op een locatie van de rechtbank. De kantonrechter leidt de zitting en zal beide partijen over en weer aan het woord laten. Ook zal de kantonrechter vragen kunnen stellen aan beide partijen. De bedoeling is dat de kantonrechter de standpunten over en weer goed in beeld krijgt. Aan het eind van de mondelinge behandeling zal de kantonrechter beide partijen laten weten wanneer hij uitspraak doet. Deze uitspraak doet hij schriftelijk (beschikking). De griffie stuurt beide partijen de uitspraak op.

Zolang de kantonrechter nog geen uitspraak heeft gedaan, kunnen partijen hun geschil altijd nog schikken. Meestal zal de kantonrechter op de mondelinge behandeling aansturen op zo’n schikking en partijen letterlijk “de gang opsturen” om tot een algehele oplossing te komen. De kantonrechter schorst dan de zitting voor een korte tijd, bijvoorbeeld een kwartier. Vaak geeft de kantonrechter beide partijen een paar overwegingen mee, waarmee zij rekening moeten houden. Het idee van zo’n schikking is dat partijen nog een laatste gelegenheid hebben het geschil zelf op te lossen in plaats van de uitkomst over te laten aan de rechter. Als partijen “op de gang” zo’n regeling weten te bereiken, dan kan de inhoud van de regeling vervolgens worden vastgelegd in het proces-verbaal. Dit proces-verbaal kan werknemer en werkgever later worden toegestuurd, zodat over en weer glashelder is wat de regeling inhoudt. Als partijen geen regeling tot stand willen of kunnen brengen, dan zal de rechter datum voor uitspraak bepalen.

De kantonrechter zal schriftelijk uitspraak doen. We noemen zo’n uitspraak een beschikking. In de beschikking zal de kantonrechter bepalen of de arbeidsovereenkomst wordt ontbonden, of niet. Als de kantonrechter de ontbinding van de arbeidsovereenkomst uitspreekt, zal hij ook een uitspraak doen over de te betalen transitievergoeding en de billijke vergoeding, als hem daarom is gevraagd. Tegen de uitspraak staat hoger beroep open bij het Gerechtshof.

Het is voor de werkgever en werknemer niet wettelijk verplicht om zich in de ontbindingsprocedure bij de kantonrechter te laten vertegenwoordigen door een advocaat of jurist. Toch gebeurt dat in de praktijk bijna altijd. In de ontslagprocedure staat natuurlijk best wat op het spel. Het is verstandig om op tijd de hulp van een deskundige in te roepen. Voor de werknemer is dat moment in ieder geval aangebroken, gelijk nadat het verzoekschrift op de mat is gevallen.

Het is verstandig om altijd te reageren op een ontvangen oproep van de kantonrechter en het verzoekschrift van je werkgever. Bij geen verweer en niet verschijnen op de mondelinge behandeling loopt de werknemer het risico dat de kantonrechter het verzoek van de werkgever toewijst. Het gevolg is dan dat je arbeidsovereenkomst wordt ontbonden, zonder dat je een transitievergoeding of billijke vergoeding wordt toegekend. Als je aan zo’n uitspraak nog iets wilt doen, ben je aangewezen op hoger beroep bij het gerechtshof.

Tegen de beslissing van de rechter kan binnen drie maanden hoger beroep worden ingesteld bij het gerechtshof. Het gerechtshof kan de arbeidsovereenkomst (alsnog) ontbinden, alsnog de transitievergoeding en/of billijke vergoeding toekennen, of het dienstverband herstellen, als de kantonrechter de arbeidsovereenkomst had ontbonden.